Đông trùng hạ thảo

Đông trùng hạ thảo (Cordyceps): Thành phần hoạt chất và ứng dụng dược lý tiềm năng

Đông trùng hạ thảo (Cordyceps) là một nhóm nấm nội ký sinh có vòng đời đặc biệt, kết hợp giữa giai đoạn phát triển trong cơ thể côn trùng và giai đoạn hình thành quả thể nấm ngoài môi trường. Với lịch sử sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền, loài nấm này hiện đang thu hút sự quan tâm của giới khoa học nhờ vào thành phần hóa học đa dạng và tính đặc hiệu cao trong quá trình sinh tổng hợp hoạt chất.

Việc nghiên cứu một cách hệ thống về cấu trúc, thành phần và đặc tính sinh học của đông trùng hạ thảo là cơ sở quan trọng để đánh giá tính ứng dụng và tiềm năng phát triển của dược liệu này trong y học hiện đại.

1. Giới thiệu về đông trùng hạ thảo

Đông trùng hạ thảo là tên gọi chung của một nhóm nấm ký sinh trên ấu trùng côn trùng, đặc biệt là loài thuộc chi Cordyceps, phổ biến nhất là Cordyceps sinensis và Cordyceps militaris. Trong điều kiện tự nhiên, vào mùa đông, nấm ký sinh vào cơ thể ấu trùng và dần phát triển bên trong. Đến mùa hè, nấm mọc ra khỏi xác ấu trùng và nhô lên khỏi mặt đất giống như một loại thảo mộc. Do đặc điểm đó, người xưa gọi là "đông trùng hạ thảo" – nghĩa là mùa đông là sâu, mùa hè là cỏ.

Các loại đông trùng hạ thảo thường gặp:

• Cordyceps sinensis: là loài nấm ký sinh trên ấu trùng của một số loài bướm trong chi Thitarodes. Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis phát triển tự nhiên ở độ cao từ 3.000–5.000 mét trên dãy Himalaya, đặc biệt tại các vùng như Tây Tạng, Tứ Xuyên, Thanh Hải (Trung Quốc), Bhutan, Nepal. Quá trình phát triển tự nhiên kéo dài, số lượng có hạn, nên loài này rất quý hiếm. Vào mùa đông, nấm phát triển bên trong cơ thể ấu trùng; đến mùa hè, quả thể nấm mọc ra khỏi đầu xác côn trùng, tạo nên dạng đặc trưng "nửa sâu nửa cỏ".

• Cordyceps militaris: là loài có họ hàng gần với C. sinensis và hiện được sử dụng phổ biến trong nuôi cấy nhân tạo. C. militaris có thể phát triển trên nhiều giá thể khác nhau như nhộng tằm, gạo lứt, đậu xanh... và dễ kiểm soát điều kiện sinh trưởng. Quả thể nấm có màu cam hoặc vàng cam, không kèm xác ấu trùng. Về thành phần hoạt chất, loài này chứa hàm lượng cordycepin cao, tương đương hoặc thậm chí vượt một số mẫu C. sinensis, và có tính ứng dụng rộng rãi trong thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Tại Việt Nam, đông trùng hạ thảo Cordyceps militaris là loại phổ biến hơn do có thể nuôi trồng nhân tạo dễ dàng trong điều kiện khí hậu và cơ sở hạ tầng hiện có. Loài này chứa nhiều hoạt chất sinh học quan trọng như cordycepin và adenosin, đáp ứng tốt nhu cầu dược liệu. Trong khi đó, Cordyceps sinensis chỉ sinh trưởng ở vùng núi cao trên 3.000 mét nên hầu như không xuất hiện trong tự nhiên tại Việt Nam.

2. Thành phần hóa học có trong đông trùng hạ thảo

Theo tài liệu nghiên cứu Cordyceps fungi: natural products, pharmacological functions and developmental products của Zhou và cộng sự, được đăng trên tạp chí Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine năm 2014, thành phần của đông trùng hạ thảo bao gồm:

• Nucleoside

• Polysaccharide

• Sterol (ergosterol, ergosterol peroxide...)

• Protein

• Peptide

• Polypeptide

• Axit amin (lysine, threonine, glutamic acid...)

• Các hợp chất khác như D-mannitol (cordycepic acid), flavonoid, vitamin, nguyên tố vi lượng

Đông trùng hạ thảo là một dược liệu giàu thành phần sinh học đa dạng, phản ánh tính phức tạp về mặt hóa học và là cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu sâu hơn về tiềm năng ứng dụng của nó trong lĩnh vực y dược.

3. Công dụng của đông trùng hạ thảo

Dựa trên tài liệu nghiên cứu Cordyceps spp.: A Review on Its Immune-Stimulatory and Other Biological Potentials của Gitishree Das và cộng sự, được đăng trên tạp chí Frontiers in Pharmacology năm 2020, đông trùng hạ thảo (Cordyceps spp.) có các công dụng sau:

• Kích thích miễn dịch (in vitro và in vivo): Cordyceps sinensis làm tăng sản xuất cytokine như TNF-α, IL-1β và IL-6 trong các đại thực bào chuột và tế bào người. Thí nghiệm trên chuột cho thấy tăng hoạt động của tế bào NK và đại thực bào.

• Chống viêm (in vitro): Chiết xuất Cordyceps militaris ức chế quá trình sản xuất NO và PGE2 trên dòng tế bào RAW 264.7, thông qua ức chế con đường NF-κB.

• Chống oxy hóa (in vitro): Polysaccharide từ Cordyceps sinensis và militaris cho thấy khả năng làm giảm sự hình thành các gốc tự do (DPPH, hydroxyl radicals) và tăng hoạt tính enzyme chống oxy hóa như SOD, CAT trong môi trường nuôi cấy.

• Ức chế sự phát triển của tế bào ung thư(Cordycepin restrains the proliferation of cancer) (in vitro và in vivo): Cordycepin (thành phần chính của C. militaris) gây chết tế bào (apoptosis) trên dòng tế bào ung thư gan HepG2 và ung thư vú MCF-7. Thử nghiệm in vivo trên chuột cho thấy giảm khối u khi sử dụng cordycepin.

• Bảo vệ gan (in vivo): Thử nghiệm trên chuột bị tổn thương gan do CCl₄ cho thấy chiết xuất C. sinensis có khả năng phục hồi cấu trúc mô gan và giảm chỉ số ALT, AST trong huyết thanh.

• Điều hòa đường huyết (in vivo): Cordyceps sinensis cải thiện độ nhạy insulin và giảm glucose huyết tương ở chuột mắc tiểu đường type 2 do streptozotocin gây ra.

• Cải thiện chức năng sinh lý (in vivo): Cordycepin và chiết xuất nước của Cordyceps militaris làm tăng mức testosterone huyết thanh và cải thiện hành vi giao phối ở chuột đực.

• Bảo vệ thần kinh (in vitro và in vivo): Cordycepin bảo vệ tế bào thần kinh PC12 khỏi tổn thương do H₂O₂ và ức chế sự chết tế bào theo cơ chế apoptosis. Nghiên cứu trên chuột cho thấy cải thiện chức năng nhận thức và giảm tổn thương thần kinh.

• Điều hòa lipid (in vivo): Chiết xuất Cordyceps sinensis làm giảm nồng độ cholesterol toàn phần, triglyceride và LDL-C, đồng thời tăng HDL-C ở chuột bị tăng lipid máu.

• Chống mệt mỏi (in vivo): Ở mô hình chuột bơi cưỡng bức, Cordyceps militaris kéo dài thời gian chịu đựng và giảm lactate huyết tương sau vận động.

Các nghiên cứu in vitro và in vivo được trình bày trong tài liệu cho thấy đông trùng hạ thảo có phổ tác dụng sinh học rộng, tác động trên nhiều hệ cơ quan và chức năng sinh lý, từ điều hòa miễn dịch, chống oxy hóa, đến hỗ trợ điều trị ung thư và các bệnh chuyển hóa, khẳng định tiềm năng ứng dụng của dược liệu này trong y học thực nghiệm.

4. Cách sử dụng đông trùng hạ thảo

• Hãm trà: dùng 3-5 sợi đông trùng hạ thảo khô, hãm với nước nóng 70-80°C trong 10-15 phút. Uống khi còn ấm, có thể kết hợp cùng nhân sâm, kỷ tử.

• Nấu canh/hầm: hầm đông trùng hạ thảo cùng thịt gà, ba ba, chim bồ câu, sườn… giúp bổ dưỡng, dễ tiêu hóa. Thường dùng 5-10 sợi mỗi lần nấu, không nên nấu ở nhiệt độ quá cao hoặc quá lâu.

• Ngâm rượu: ngâm 20-30g đông trùng hạ thảo khô với 1 lít rượu 35-40 độ trong 30 ngày trở lên. Dùng 15-20ml mỗi ngày, không dùng cho người bị gan, dạ dày yếu.

• Ăn trực tiếp: có thể nhai sống quả thể khô (1-2 sợi mỗi ngày) hoặc dùng loại tươi rửa sạch, nhai kỹ rồi nuốt. Cách này giữ nguyên hoạt chất nhưng chỉ phù hợp với loại đảm bảo vệ sinh, không chất bảo quản.

• Dạng chế phẩm: sử dụng đông trùng hạ thảo dưới dạng viên nang, cao lỏng, bột hòa tan hoặc trà túi lọc theo liều lượng khuyến nghị của nhà sản xuất.

Đông trùng hạ thảo có thể được sử dụng linh hoạt dưới nhiều hình thức khác nhau như hãm trà, nấu ăn, ngâm rượu hay dùng trực tiếp, tùy theo mục đích và thể trạng người dùng, trong đó việc tuân thủ liều lượng và cách chế biến đúng cách là yếu tố quan trọng để phát huy hiệu quả tối ưu.

5. Các thông tin thêm

5.1. Ai không nên dùng đông trùng hạ thảo?

Những người không nên dùng đông trùng hạ thảo bao gồm: trẻ em dưới 5 tuổi, phụ nữ mang thai 3 tháng đầu, người đang dùng thuốc chống đông máu hoặc thuốc ức chế miễn dịch. Ngoài ra, người có cơ địa dị ứng với nấm nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

5.2. Có nên uống đông trùng hạ thảo thường xuyên không?

Có thể uống đông trùng hạ thảo thường xuyên với liều lượng hợp lý, nhất là với người suy nhược, người lớn tuổi hoặc đang hồi phục sức khỏe. Tuy nhiên, cần tránh lạm dụng và nên nghỉ xen kẽ từng đợt sử dụng để cơ thể hấp thu hiệu quả và không gây phản ứng phụ.

5.3. Uống đông trùng hạ thảo vào lúc nào tốt nhất?

Thời điểm tốt nhất để uống đông trùng hạ thảo là vào buổi sáng khi bụng còn nhẹ, hoặc trước bữa ăn khoảng 30 phút để cơ thể hấp thu tối đa hoạt chất. Với người cần tăng cường sức khỏe, có thể uống thêm vào buổi tối trước khi ngủ để hỗ trợ phục hồi thể lực.

5.4. Uống đông trùng hạ thảo bao lâu thì có tác dụng?

Tác dụng của đông trùng hạ thảo thường không xuất hiện ngay mà cần thời gian tích lũy; trung bình sau khoảng 4-5 tuần sử dụng đều đặn, người dùng có thể cảm nhận được cải thiện về giấc ngủ, sức đề kháng hoặc thể lực. Hiệu quả cụ thể còn phụ thuộc vào cơ địa, tình trạng sức khỏe và cách sử dụng.

Trên đây là các thông tin về đông trùng hạ thảo do sâm nấm Phúc Thịnh biên soạn và tổng hợp từ các nguồn tài liệu chính thống và uy tín.

Các sản phẩm đông trùng hạ thảo đang được bán chạy tại sâm nấm Phúc Thịnh

1. Các sản phẩm đông trùng hạ thảo Hàn Quốc bán chạy

1.1. Sản phẩm đông trùng hạ thảo hộp gỗ đen 60 gói Daedong

1.2. Sản phẩm nước đông trùng hạ thảo BIO hộp gỗ trắng 60 gói

1.3. Sản phẩm đông trùng hạ thảo Kanghwa 60 gói hộp vàng

1.4. Sản phẩm viên sâm nhung linh chi đông trùng Hàn Quốc Daedong 120 viên

2. Các sản phẩm đông trùng hạ thảo Việt Nam bán chạy

2.1. Sản phẩm đông trùng hạ thảo con khô Ecordy 25g

2.2. Sản phẩm Đông trùng hạ thảo Thái Minh hộp 60 viên

2.3. Sản phẩm đông trùng hạ thảo sợi khô Ecordy 25g

2.4. Sản phẩm nước đông trùng hạ thảo Banikha Thiên Phúc

Để được tư vấn thêm và mua hàng, quý khách vui lòng liên hệ hotline 0899.063.666.

Video giới thiệu sâm nấm Phúc Thịnh